Z bardziej skrajną formą odrzucenia behawioryzmu spotykamy się w różnych odmianach fenomenologii, egzystencjalizmu oraz psychologii humanistycznej. Na przykład, eksperymentalna fenomenologia Fritza Heidera (1958) została przez niego nazwana psychologią „naiwną” Bierze ona rzeczy takimi, jakimi ktoś je widzi i nie próbuje sprowadzić ich do innego poziomu wiedzy. Znaczy to, że mówiąc o doznaniach subiektywnych, nie trzeba odbiegać daleko od nich i sprowadzać ich do fizjologii czy chemii, aby je „wyjaśnić”. Egzystencjalizm i psychologia humanistyczna skłonne są odrzucać podejście biologiczne charakterystyczne dla psychologii amerykańskiej, widząc problemy psychologii raczej w kategoriach ludzkich wartości, ludzkich zainteresowań, niepowtarzalności jednostki, sensu jej życia oraz przeznaczenia.
Główny nurt psychologii w nadchodzących latach będzie prawdopodobnie raczej pod wpływem umiarkowanej odmiany stanowiska be- hawiorystycznego niż skrajnych form fenomenologii. Mniej skrajne stanowisko pozwala także na swobodniejsze zainteresowanie się procesami poznawczymi wszelkiego rodzaju, snami, zjawiskami hipnotycznymi, zamiarami, problemami postrzegania samego siebie, planowaniem i wolą bez rezygnacji z poszukiwań prawidłowości w zachowaniu i z dążenia do obiektywności eksperymentów i jasności języka naukowego. Fenomenologia, która w przeszłości często spełniała użyteczną funkcję krytyki, przestrzegając przed banalnością i pomijaniem ważnych zagadnień, obecnie znowu może odgrywać tę samą rolę. Nie można jednakże stworzyć nauki o ludzkim zachowaniu, stając przed nim ze czcią i podziwiając je takie stanowisko prowadziłoby do coraz bardziej mętnego opisu natury człowieka. Kiedy opis dozpań subiektywnych jest jasny i systematyczny, upodabnia się on do tej samej nauki, której przeciwstawia się fenomenologia, i w rzeczywistości staje się jej częścią. W takiej mierze, w jakiej fenomenologowie skierowują uwagę na człowieka (rozpatrywanego jako całość) w jego środowisku, dostarczają oni ko- rektury tego samego rodzaju, jakiej etolodzy dostarczyli psychologii porównawczej: prawidłowo postawili pytania, co ma wartość niezależnie od tego, czy aprobujemy odpowiedzi, które na nie dają.
Jeden z istotnych problemów wysuwanych przez psychologów humanistycznych to potrzeba lepszego zrozumienia między biologiczną psychologią a dyscyplinami humanistycznymi konflikt, który w innych dziedzinach zmusił do wprowadzenia rozróżnienia w świecie naszej cywilizacji dwu kultur: naukowej i pozanaukowej (Snów, 1959). Psychologia zachowywała dystans w stosunku do dyscyplin humanistycznych prawdopodobnie po części ze względu na pragnienie, by stać się nauką przyrodniczą, a po części ze względu na swoje jeszcze zbyt niedawne oderwanie się od filozofii. Niemniej jednak psychologowie prowadzą badania nad estetyką, językiem (psycholingwistyka, komunikowanie się), wartościami oraz znaczeniami. Możemy mieć nadzieję, że wzajemne zrozumienie pomiędzy psychologią a naukami humanistycznymi będzie wzrastać – ku ich obopólnej korzyści.
Leave a reply