Category Porady

Teorie uczenia się mają niektóre elementy wspólne z teoriami psychoanalitycznymi, ponieważ również kładą nacisk na doniosłość doświadczeń z wczesnego okresu rozwoju i na ślady wcześniejszych doświadczeń w późniejszych sposobach rozwiązywania problemów życiowych. Różnice pomiędzy tymi dwoma rodzajami teorii polegają głównie na tym, że zwolennicy teorii uczenia się pragną znaleźć specyficzne doświadczenia o charakterze nagradzającym lub karzącym, które kształtują rozwój, podczas gdy psychoanalitycy (zwłaszcza grupy o bardziej klasycznym nastawieniu) dążą do wyjaśnienia rozwoju w kategoriach pewnych uniwersalnych schematów, które powinny występować we wszystkich kulturach. Teorie te pokrywają się w takim stopniu, w jakim opisują one konkretną rzeczywistość.

Z apelowaniem do strachu często spotykamy się w oddziaływaniach perswazyjnych, takich jak odczyty o zdrowiu, rekolekcje religijne lub kampanie polityczne. Jak skuteczne są takie apele? W pewnym eksperymencie, w którym brali udział wszyscy uczniowie jednej z wyższych klas pewnej szkoły średniej w stanie Connecticut, posłużono się odczytem o higienie zębów ilustrowanym przeźroczami. Wygłoszono go w kilku wersjach, przy czym w różnym stopniu odwoływano się do strachu (Janis i Feshbach, 1953).

Psychologia społeczna jako nauka ma aspekty zarówno „czyste”, jak i stosowane. Jako nauka czysta zajmuje się takimi problemami, jak: wpływ kultury na rozwój osobowości, motywy społeczne, język i przekazywanie informacji, wpływ grupy na dokonania jednostki, identyfikacja, naśladownictwo i odgrywanie roli. Tematy te potraktowaliśmy jako część psychologii ogólnej, do której w istocie rzeczy należą. Jako nauka stosowana, psychologia społeczna zajmuje się badaniem istniejących postaw i upodobań oraz czynników, które na nie wpływają. Oddział Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego tzw. „Towarzystwo Badań Psychologicznych nad Problemami Społecznymi {Society for the Psychological Study of Social Issues) interesuje się szczególnie usługami, jakie może oddać psychologia społeczna przy rozwiązywaniu palących problemów społecznych.

Bodziec fizyczny. Gdy występuje zniekształcenie percepcyj- ne, nie oznacza to, że człowiek prie zwraca uwagi na bodziec fizyczny: chodzi raczej o to, że nie tylko aktualny bodziec determinuje reakcję, reakcja ta bowiem jest modyfikowana przez przeszłe doświadczenia i istniejące oczekiwania. Dokładne badania nad ocenianiem ludzi na podstawie fotografii wykazują, że jakkolwiek oceny te oparte są na cechach, pokazywanej twarzy (Secord, 1958), to wchodzą tu w grę pewne istotne wypaczenia. Secord wymienia ich pięć:

Pouczające jest rozpatrzenie podobieństw i różnic między punktami widzenia teorii uczenia się i psychoanalizy. Gdy klasyczny psychoanalityk za podstawowe popędy uważa popęd seksualny i agresję, zwolennik teorii uczenia się dodaje głód, pragnienie i ból jako samoistne popędy. W psychoanalizie występuje wiele motywów pochodnych wytworzonych za pomocą pewnych mechanizmów transformujących, z którymi zetkniemy się później (rozdz. 18), lecz te przekształcenia wyraża się głównie w terminach' metaforycznych. Teoretycy uczenia się opracowali bardziej precyzyjny system, według którego motywy wtórne nabywa się poprzez uczenie się oparte na popędach pierwotnych. Uznają oni fazy rozwoju, zwane przez psychoanalityków psychoseksualnymi, lecz twierdzą, że zależą one nie od rozwoju popędu płciowego, lecz od innych aspektów dojrzewania, a mianowicie od wymagań, które w różnych kulturach rodzice stawiają przed dziećmi. Innymi słowy, nagrody i kary stosowane w danej kulturze przez osoby znaczące dla dziecka uważa się za doniosły czynnik w kształtowaniu nawyków, włączając tu nawyki lękowe. Mechanizmy fiksacji, przemieszczenia itp. można badać jako zjawiska nawykowe. Fiksacja jest prawdopodobnie rezultatem przeuczenia się, nie skorygowanego przez uczenie się czegoś nowego: przemieszczenie stosuje się do zasad generalizacji bodźca przez podobieństwo. Różnica pomiędzy świadomym a nieświadomym jest w istocie różnicą pomiędzy zwerbalizowanym (labeled) a niezwerba- lizowanym. Jeśli ktoś może określić jakieś doznanie i mówić o nim, jest ono świadome, jeśli ktoś jest niepewny jakiegoś doznania, nie potrafi go określić ani nazwać, wówczas doznanie to ma swoje „nieświadome” efekty. Uczenie się nazw werbalnych jest formą nabywania nawyków.

Chociaż te zmiany poglądów', odpowiednio do nacisku grupy, przeważnie zachodzą bez specjalnej presji, czasami uległość zostaje wymuszona Badania Festingera i Carlsmitha (1959) dotyczą skutków wymuszonej uległości. Badanym postawionym dla celów eksperymentalnych w sytuacji wywołującej nudę ofiarowano różne sumy pieniędzy, aby przekonywali ewentualnych kandydatów na osoby badane w tym samym eksperymencie, że doświadczenie było interesujące i atrakcyjne. Zgodnie z teoriami autorów dwie następujące zasady powinny znaleźć odbicie w' rezultatach:

Psychoanalityk zwykle spotyka się z pacjentem na 50-minutowych wizytach kilka razy na tydzień przez okres od jednego do kilku lat. Psychoanalityczna terapia w swej klasycznej formie jest zatem nie tylko intensywna, lecz i długotrwała. Posiedzenie wstępne jest podobne do zwykłego posiedzenia u doradcy psychologicznego. Pacjent podaje opis swych symptomów. Opowiada szczegółowo istotne fakty ze swej autobiografii i jest już wówczas przygotowany, by przystąpić do swobodnego kojarzenia, które stanowi jedną z podwalin metody psychoana lityczne j.

Co więcej, funkcjonalnej chorobie psychicznej mogą towarzyszyć organiczne, fizyczne zmiany w innych narządach ciała niż układ nerwowy. Są to choroby zwane zwykle psychosomatycznymi. Obrazowych przykładów dostarczają tu eksperymenty nad wywoływaniem u małp wrzodów dwunastnicy, nieżytu jelit i innych żołądkowo- -jelitowych zaburzeń przy zastosowaniu procedury warunkowania (Brady i in., 1958). W jednym z tych eksperymentów małpy brały udział parami, przy czym każdą zamykano w aparacie ograniczającym ruchy, podobnym do fotela (rye. 19-1). Od czasu do czasu dawano im wstrząs elektryczny. Jedna z małp (dziwacznie nazwana ,,wykonawczą” – executive) miała dźwignię. ?a pomocą której można było wyłączyć prąd i uchronić się przed wstrząsem. Gdy naciskała dźwignię, wyłączała prąd w obu aparatach W ten sposób obie małpy otrzymywały identyczne wstrząsy. Gdyby fizjologiczne zaburzenia były spo- wodowane przez wstrząsy, obie byłyby nimi dotknięte jednakowo – jednakże wrzody rozwinęły się tylko u małpy „wykonawczej”. Widocznie stała czujność, konieczna by uchronić się przed prądem lub wyłączyć go, wytwarzała ciągły stan napięcia, który był przyczyną powstawania wrzodów. Małpa bezradna, która mogła jedynie odbierać przychodzące wstrząsy, z jakiegoś powodu reagowała na nie słabiej i zaburzenia były u niej mniejsze (Brady, 1958).

Jeśli chodzi o ogólną orientację w problemach psychologii społecznej, praca zbiorowa pod redakcją Maccoby’ego, Newcomba i Hartleya, Readings in social psychology (3rd Ed., 1958) zawiera dobrze zestawiony wybór prac badawczych. Dobrym źródłem, jeśli idzie o zapoznanie się z poszczególnymi tematami, jest Lin- dzeya (Ed.) Handbook of social psychology (2 vols. 1954).

Gdy zajmujemy się jakimś problemem praktycznym, ogolne warunki zawsze będą wyznaczać najwłaściwszy sposób wykorzystania wyników badań naukowych. Na przykład, gdy podaż siły roboczej jest duża, pracodawca może dobierać sobie pracowników, którzy poprzednio osiągali w pracy dobre wyniki, i w ten sposób zaoszczędzić na kosztach szkolenia. Z drugiej strony, gdy odczuwa się brak wyszkolonych pracowników, dobiera on ich jak może najlepiej na podstawie ich uzdolnień, a następnie musi im dać wyszkolenie niezbędne do wykonywania pracy. Psychologowie przemysłowi mogą dopomóc zarówno w selekcji, jak i w szkoleniu. Zależy to od warunków ekonomicznych decydujących niekiedy o tym, której z tych dziedzin będą musieli poświęcić więcej uwagi.

Kiedy odbierane bodźce nie są całkiem jednoznaczne, osoba postrzegająca uzupełnia dane zmysłowe. Jeżeli przedmiotem postrzegania są cechy społeczne innej osoby, to cechy postrzegającego mają szczególny wpływ na niektóre jego sądy.