Pojęcie „ja” we współczesnej teorii osobowości

Ze względu na pewne filozoficzne problemy związane z pojęciem jaźni psychologowie długo radzili sobie bez tego pojęcia, jednakże ostatnio w uznaniu potrzeby ustalenia jakiejś jednoczącej zasady czy też określenia podłoża dla osobowości, pojęcie jaźni lub – „ja” (sel/) powraca do psychologii.

Aczkolwiek terminologia dyskusji nie została jeszcze w pełni uzgodniona, wielu psychologów przyjmuje rozróżnienie pomiędzy dwoma aspektami jaźni – jaźni wydedukowanej (inferred) przez zewnętrznego obserwatora oraz jaźni, której jest świadomy sam podmiot. Jaźń wyde- dukbwaną, tj. strukturę osobowości reprezentującą „ośrodek” podejmowania decyzji, planowania i obrony, może zrozumieć i poznać zewnętrzny obserwator (może on nawet wykryć cechy nieświadome, z których dana jednostka nie zdaje sobie sprawy). Ten aspekt jaźni bywa zwykle nazywany ego. Termin ten zapożyczony został od Freuda, chociaż nie pasuje ściśle do freudowskiej definicji. Ego jest zatem konstrukcją, utworzoną na podstawie objawów zachowania – dedukcją, która może być dokonana przez kompetentnych i poinformowanych obserwatorów. Słowo „ja” (sel/) można zatem zarezerwować dla jaźni, której jest świadomy podmiot (zwanej czasami jaźnią fenomenologiczną – phencnne- nal self), jaźni postrzeganej przez samą siebie.