Destruktywność – dalszy opis

Przemieszczoną agresję można zademonstrować eksperymentalnie. Jednego szczura uczy się napadać na innego, nagradzając taką agresję. W kracie, na której stoi, stopniowo narasta prąd elektryczny. Gdy na- pada na innego szczura, wyłącza się prąd i szczur unika wstrząsu. W ten sposób nagradza się zachowanie agresywne. Gdy nie ma innego szczura, drażniony prądem elektrycznym szczur zwraca swe agresywne zachowanie przeciwko ,,niewinnemu obserwatorowi”, gumowej lalce, na którą poprzednio nie zwracał uwagi (ryc. 18-5). W ten sposób agresja zostaje przeniesiona z niedostępnego przedmiotu na dostępny (Miller, 1948a).

Z procesami przemieszczenia wiąże się wiele interesujących problemów. Jakiego rodzaju przedmioty zostaną zaatakowane w przypadku przemieszczonej agresji? Im bardziej są one podobne do przedmiotów bezpośredniej agresji, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zostaną zaatakowane. Jak już wspominaliśmy poprzednio, kiedy podobny bodziec wywołuje tę samą reakcję, mówimy, że została ona zgenera- 1 i z o w a n a. Tak więc, w opisanym ostatnio eksperymencie, gumowa lalka jest bardziej podobna do szczura niż ściany pomieszczenia i dlatego jest atakowana, gdy nie ma drugiego szczura. Przemieszczenie może jednakże odbywać się w inny sposób wówczas, gdy kara powstrzymuje od zaatakowania frustrującego przedmiotu. Dziecko więc nie może się mścić na ojcu, kiedy ten je frustruje. W takim przypadku przypuszczalnie przeniesie ono swą agresję, lecz czy wybierze innego dorosłego podobnego do swego ojca? -Znajduje się ono teraz w sytuacji konfliktowej opisanego poprzednio typu: chciałoby zaatakować ojca, lecz powstrzymuje je strach przed karą. Jeśli inny dorosły jest zbyt podobny do ojca, również wzbudzi w dziecku strach przed karą, wobec tego nie jest rzeczą prawdopodobną, aby stał się przedmiotem ataku. Konieczny jest pewien dystans. Kiedy przemieszczenie zachodzi ze względu na strach przed odwetem, przedmiot przemieszczonej agresji nie może być zbyt podobny do przedmiotu agresji bezpośredniej. Często jest łatwiej winić obcych za swoje kłopoty, niż przypisywać winę swym sąsiadom. Miller i Kraełing (1952) przeprowadzili eksperyment, który miał na celu wyjaśnić, jaki będzie wybór przedmiotu przemieszczonej agresji.