Frustracja ma zarówno bezpośrednie, jak i bardziej odległe następstwa. Jednostka powstrzymana w swym dążeniu do celu może reagować natychmiast lub też mogą się w niej wytwarzać pewne postawy niepewności do podejmowanego ryzyka, które mają bardziej trwale konsekwencje. Najpierw rozpatrzymy niektóre bezpośrednie konsekwencje frustracji. Te konsekwencje równie dobrze można by nazwać symptomami lub oznakami frustracji.
Eksperyment nad skutkami frustracji u małych dzieci ilustruje kilka jej bezpośrednich konsekwencji. Badano trzydzieścioro małych dzieci w wieku od dwóch do pięciu lat, tj, w wieku żłobkowym i przedszkolnym. Eksperyment ten opiszemy w czasie teraźniejszym, tak jak gdybyśmy go obserwowali.
Dzieci wchodzą pojedynczo do pokoju, w którym znajduje się kilka zabawek, częściowo zdekompletowanych – krzesełko bez stolika, deska do prasowania, lecz bez żelazka, słuchawka telefoniczna bez mikrofonu, łódka i inne zabawki do puszczania na wodzie, lecz brak tu wody. Są także papier i kredki. Niektóre dzieci z ochotą i zadowoleniem zabierają się do zabawy. Brakujące części zastępują, posługując się wyobraźnią. Używają papieru jako wody, na której puszczają łódkę, własna piąstka zastępuje im mikrofon telefonu.
Inna grupa dzieci postępuje zupełnie inaczej. Chociaż wydaje się, że są one w takiej samej ogólnej kondycji fizycznej, jak grupa pierwsza, a ich ubrania wskazują, że pochodzą z podobnych pod względem społecznym i ekonomicznym środowisk, zachowują się zupełnie inaczej. Dzieci zdają się nie być zdolne do zabawy zorganizowanej, niezdolne by dopasować te .zabawki do jakichś sensownych, dających zadowolenie czynności. Bawią się tymi zabawkami w prymitywny sposób, czasami skaczą po nich i lamią je. Jeśli rysują kredkami, bazgrzą jak dzieci w młodszym wieku. Płaczą i skarżą się znajdującej się w pokoju osobie dorosłej. Jedno z nich leży na podłodze, wpatruje się w sufit i recytuje dziecinne wierszyki, nie zwracając uwagi na nic innego.
Leave a reply