Choroby organiczne a choroby funkcjonalne

Psychonerwice i psychozy opisane w poprzednich paragrafach klasyfikuje się jako „psychogenne” lub „funkcjonalne”, co oznacza, że nie wiążą się z nimi żadne rozpoznawalne, organiczne zmiany w mózgu, lub układzie nerwowym. Oprócz tych reakcji istnieje wiele rodzajów zaburzeń psychicznych związanych z rozpoznanymi zmianami organicznymi w mózgu lub w układzie nerwowym: zaburzenia związane z alkoholizmem, kiłą, ostrymi infekcjami, guzami, ranami postrzałowymi.

Gdy jakąś chorobę nazywamy funkcjonalną lub psychogenną, nie ma to znaczyć, że w układzie nerwowym nie ma żadnych zmian z nią związanych, albowiem w rzeczywistości może istnieć jakieś dziedziczne podłoże podatności na określone zaburzenia. Chcemy jednakże przez to powiedzieć, że są to zmiany tego rodzaju, jakie występują raczej w przypadku uczenia się czy kształtowania nawyków niż w związku z infekcją bakteryjną lub uszkodzeniem chirurgicznym. Jeśli zmiany te są typu funkcjonalnego, to istnieje większe prawdopodobieństwo, że zaburzenie to jest odwracalne, tzn. że jest ono bardziej podatne aa leczenie za pośrednictwem pewnego rodzaju procesu reedukacji niż choroba o podłożu organicznym. Arabski lekarz Awicenna, który zmarł w 1037 r., tj. ponad 900 lat temu, uznał możliwość istnienia choroby funkcjonalnej i leczył ją jako taką.

„Pewien młodzieniec z Gurgan nad Morzem Kaspijskim leżał, cierpiąc na jakąś chorobę serca, na którą żaden z miejscowych lekarzy nic nie mógł poradzić. Poproszono Awicennę (nie wiedząc, kim on jest), by wypowiedział swą opinię. Po zbadaniu pacjenta Awicenna poprosił o współpracę kogoś, kto znał wszystkie okręgi i miasta prowincji, i powtarzał ich nazwy, podczas gdy Awicenna trzymał palec na pulsie pacjenta. Przy wymienieniu pewnego miasta odczuł drganie pulsu. „Teraz”, powiedział „potrzebuję kogoś, kto zna wszystkie domy, ulice i dzielnice w tym mieście”. To samo zjawńsko wystąpiło ponownie, gdy wymieniono pewną ulicę, a potem trzeci raz, gdy wyliczano imiona mieszkańców pewnego domostwa. Wtedy Awicenna rzekł: „Wystarczy. Chłopiec ten jest zakochany w takiej a takiej dziewczynie, która mieszka pod takim to a takim adresem. Lekarstwem dla pacjenta będzie widok tej dziewczyny. Doprowadzono do ich spotkania, pobrali się i kuracja została dopełniona”6.