Mechanizmy obronne

Bezpośrednie reakcje na frustrację (podniecenie, destruktywnosć, apatia, fantazjowanie, stereotypia, regresja) stanowią przykład ogólnych technik, którymi posługują się małe dzieci w celu rozwiązywania swych problemów. Te sposoby mogą się stać nawykowe, tak że nawet w wieku żłobkowym nie wszystkie dzieci reagują podobnie. U dorosłych te nawykowe sposoby radzenia sobie z powtarzającymi się lub długotrwałymi konfliktami i frustracjami są wysoce indywidualne i złożone, lecz kilka sposobów przystosowania się występuje tak często, że sklasyfikowano je i dano im nazwy. Noszą one nazwę mechanizmów obronnych2, ponieważ chronią one poczucie własnej godności oraz bronią człowieka przed nadmiernym lękiem, gdy ciągle napotyka frustracje.

Zachowanie lisa, który w bajce Ezopa zrezygnował z nieosiągalnych winogron, „ponieważ były kwaśne”, ilustruje mechanizm obronny zwany racjonalizacją. Lis uniknął konieczności przyznania przed sobą samym, że nie jest w stanie dosięgnąć winogron, twierdząc, że w rzeczywistości wcale ich nie pragnie. W dalszych rozważaniach zapoznamy się z szeregiem innych mechanizmów, takich jak projekcja, przy której niesłusznie przypisujemy innym niepożądane cechy, które sami posiadamy, czy wyparcie (represja), pozwalające wygodnie zapomnieć to, co mogłoby sprawiać nam kłopot. Ponieważ prawie wszystkie te mechanizmy zniekształcają rzeczywistość w ten czy inny sposób, należy się zastanowić, jakim celom one służą.

Cele mechanizmów obronnych możemy określić zarówno w sposób pozytywny, jak i negatywny. Cel pozytywny to utrzymanie lub podniesienie szacunku dla siebie samego, cel negatywny to ucieczka lub obrona przed lękiem. Cel polegający na tym, by patrzeć na siebie jako na kogoś godnego pochwały i podziwu, każe nam w miarę możliwości stale podnosić nasz szacunek dla siebie, po części przez wypieranie się każdego wspomnienia, popędu czy czynu, który można by interpretować jako pomniejszający nas czy poniżający, a z drugiej strony, przez zapisywanie na swoje dobro wszystkiego, co w naszym zachowaniu wydaje się piękne i szlachetne. Ściśle z tym wiąże się cel polegający na zmniejszeniu lęku, który w znacznej mierze dotyczy

Po raz pierwszy uwagę psychologów na mechanizmy obronne zwrócił Freud i inni psychoanalitycy (przyp. aut.). zabezpieczenia naszej pozycji. W każdym razie stan lęku jest nieprzyjemny, a my staramy się unikać takich stanów i łagodzić je, gdy powstają.