W jaki sposób mechanizmy obronne przyczyniają się do przystosowania

Jak dalece skuteczne mogą być mechanizmy obronne w unikaniu lęku lub zmniejszeniu go i zachowaniu szacunku dla siebie samego? Gdyby mechanizmy obronne nie były choć w części skuteczne, nie utrzymywałyby się. Mogą one dostarczyć nam ochronnego pancerza na czas, gdy uczymy się bardziej dojrzałych i realistycznych sposobów rozwiązywania naszych problemów. Skoro nie potrzebujemy już tej ochrony, znaczenie jej maleje i stawiamy czoło naszym problemom, w coraz większym stopniu uwzględniając wymagania ogólnej sytuacji. Mechanizmy obronne pomagają nam w zadowalającym przystosowaniu się dzięki temu, że:

Dają nam one czas na rozwiązanie problemów, które inaczej mogłyby nas przytłoczyć. Jeśli potrafimy racjonalizować porażki, które inaczej mogłyby doprowadzić nas do rozpaczy, lub jeśli potrafimy znaleźć częściowe usprawiedliwienie dla postępowania, które w przeciwnym razie kazałoby nam gardzić sobą, to takie mechanizmy obronne dają nam oparcie, dopóki nie będziemy mogli wypracować lepszych rozwiązań dla naszych konfliktów. Są one sztucznymi środkami, podobnymi do lekarstw, które łagodzą symptomy, nie lecząc choroby. Na przykład, niektóre antyhistaminy usuwają kichanie, swędzenie i łzawienie u chorego na katar sienny, zanim podda się on badaniom, które pozwolą wykryć przyczyny tych objawów. Tymczasowa pomoc pozwala przeżyć spokojnie do czasu, nim zostanie wyleczony. W końcu chory zechce oczywiście przebyć odpowiednią kurację, aby nie używać już tych lekarstw. Podobnie, jeśli ktoś znalazł realistyczne sposoby rozwiązania swych osobistych problemów, nie będzie już potrzebował stosować mechanizmów obronnych.

W jaki sposób mechanizmy obronne przyczyniają się do przystosowania cz. II

Mechanizmy te mogą pozwolić na eksperymentowanie z nowymi rolami, a zatem uczą nowych sposobów przystosowania. Nawet gdy przyjmiemy nowe role z nieszczerych powodów, jak przy reakcji upozorowanej lub gdy błędnie sądzimy ludzi, jak w przypadku projekcji, uzyskujemy możliwość zdobycia korekcyjnych doświadczeń, z których możemy się uczyć technik współżycia społecznego. Możemy uważać kogoś za nieżyczliwego, lecz gdy dowiemy się o jego czynach, świadczących o szczerej życzliwości, możemy nauczyć się korygować nasze błędy w ocenie ludzi. To co z początku jest oszukiwaniem siebie samego, może dostarczyć okazji do zmiany swej osobowości.

Racjonalizacja, skłaniając do poszukiwania przyczyn, może doprowadzić do racjonalnego postępowania w7 przyszłości. Tendencja do usprawiedliwiania zachowania, która daje nam pewne zadowolenie, może prowadzić do wyszukiwania fałszywych powodów, lecz może także prowadzić do bardziej starannej analizy zależności między przyczynami a skutkami. Jeśli zachodzi ten drugi przypadek, to dzisiejsza racjonalizacja, jak wskazaliśmy poprzednio, może stać się jutrzejszą przyczyną działania.

Zachowanie, stanowiące przykład mechanizmu obronnego, może być społecznie użyteczne lub nawet twórcze. Romantyczna poezja i sztuka, nawet jeśli powstała jako namiastka czy sublimacja niespełnionych pragnień, może jednak być sztuką wartościową. Także kom- pulsywne tendencje mogą prowadzić do skoncentrowania wysiłków na jakimś zadaniu. Człowiek, który ze względu na niezwykle silną potrzebę osiągnięć pracuje ciężko, dążąc do wyraźnie określonych celów, rzeczywiście może' osiągnąć wiele. Tak więc, mechanizmy obronne mogą wydobyć nas z nieprzyjemnych sytuacji i dostarczyć siły motywującej, która prowadzi do bardziej zadowalającego przystosowania.

Dlaczego mechanizmy obronne nie zapewniają zadowalającego przystosowania

Prawie wszystkie wysunięte przed chwilą twierdzenia dotyczące użyteczności mechanizmów obronnych można również odwrócić, wskazując na ich wady. Osoba, która liczy na pomoc mechanizmów obronnych, może nigdy nie stanąć przed koniecznością nauczenia się bardziej dojrzałych sposobów zachowania. Role przyjęte pod wpływem tych mechanizmów mogą pozostać nierealistyczne, prowadząc raczej do wycofania się z kontaktów społecznych niż do polepszenia stosunków z ludźmi. Racjonalizacja może przybierać formę nieużytecznych rytuałów lub jałowych natręctw zamiast twórczych wysiłków.

Nawet społecznie użyteczne zachowanie, jeśli wynika z dążenia do irracjonalnych celów, nie będzie w pełni zadowalające dla danej osoby. Energiczna działalność motywowana przez luźno związane z nią popędy nie będzie dawała pełnego zadowolenia, ponieważ redukcja popędu jest niekompletna ze względu na to, że przynęty są nieadekwatne do popędu. Działania wynikające' z mechanizmów obronnych nigdy nie osiągają swego celu, popęd trwa nadal, a wynikające zeń ambicje mogą nie znać granic.

Frustracja powstaje wówczas, kiedy działanie skierowane na cel zostaje powstrzymane. Głównymi przyczynami frustracji są przeszkody (opór stawiany przez rzeczy lub przez innych ludzi), braki w środowisku lub w danej osobie oraz konflikty. Konflikty dzielą się na trzy główne typy: między dążeniem a dążeniem, między unikaniem a unikaniem oraz między dążeniem a unikaniem.

Konflikty te i wynikające z nich zachowanie można zrozumieć, uwzględniając cztery zasady: gradient dążenia, gradient unikania, większe nachylenie gradientu unikania oraz wzrost gradientów przy zwiększonej motywacji.