Ocena teorii rozwojowych

Teorie rozwojowe opierają się z pewnością na zdrowych podstawach, skoro uznają, ze człowiek może się uczyć i uczy się oraz że wzrasta on w jakiejś kulturze, w której musi uczestniczyć zgodnie z prawami i zwyczajami tej kultury. Stąd też każda dojrzała osobowość jest produktem swego rozwoju. Pogląd ten nie przesądza jednakże zagadnienia, którą z teorii rozwojowych wybrać jako najbardziej przekonywającą. Oto niektóre spośród nierozwiązanych dotychczas w związku z tymi teoriami spraw.

– 1. Jaka jest względna doniosłość najwcześniejszych lat w porównaniu z późniejszymi latami dzieciństwa? Teorie psychoanalityczne (a także niektóre teorie uczenia się) kładą silny nacisk na znaczenie najwcześniejszego okresu życia dla kształtowania osobowości: nie wiemy, w jakim stopniu wpływy te są odwracalne4.

– 2: Jaka jest względna doniosłość zadatków konstytucjonalnych w porównaniu z uczeniem się? Problem ten, z którym zetknęliśmy się przy omawianiu inteligencji (rozdział 15), w równym stopniu dotyczy badań nad osobowością. Jeśli budowa fizyczna i równowaga endokrynologiczne są ważne, jak głoszą niektórzy, to w jakim stopniu są one ważne?

– 3. Czy rozwój jest procesem ciągłym, w którym zachodzi interakcja pomiędzy stopniowym dojrzewaniem a stopniowo nabywanymi nawykami, czy też procesem nieciągłym, o wyraźnie zarysowanych f azach, jak to się przyjmuje w psychoanalitycznej teorii rozwoju psychoseksualnego lub w teorii Eriksona kryzysów psychospołecznych.

– 4. W jakim stopniu ciągłość osobowości jest podtrzymywana przez stałość struktury społecznej (pozycji ról), a w jakim przez ciągłość indywidualnej struktury nawyków? Jest to główna kwestia sporna pomiędzy teoriami uczenia się a teoriami ról.

– 5. W jaki sposób, według teorii rozwojowych, najlepiej można określić osobowość? Wygląda na to, że wymagana jest historia przypadku, lecz jeśli rekonstruuje się ją na podstawie retrospektywnego wywiadu, może być niedokładna. Można zapewne pobierać próbki aktualnego zachowania, lecz w tym przypadku dokonujemy pomiarów według innych teorii, chociaż nasze interpretacje mogą być zgodne z teoriami rozwojowymi.