Teorie ról

Z teoriami uczenia się ściśle związane są teorie ról, które określają osobowość według sposobu spełniania różnych wymagań, nakładanych przez społeczeństwo na jednostkę jak np. role dziecka, ojca, matki, mężczyzny, kobiety, pracownika, obywatela. Teorie te zbliża do teorii uczenia się przyjmowane w nich założenie, ze organizm ludzki ma dostateczne zdolności przystosowawcze, by dostosować się do rozmaitych ról. Oczywiście, zachowanie związane z określoną rolą musi dana jednostka przyswoić sobie na podstawie własnych doświadczeń ze specyficzną kulturą, w której wypadło jej żyć. Różnica między tymi dwiema teoriami polega głównie na tym, że w teorii uczenia się za przyczynę ciągłości zachowania uważa się nawyk, podczas gdy w teorii rół za główną przyczynę tej ciągłości uważa się niezmienność rół przydzielanych danej jednostce. Trwałość struktury społeczeństwa jest zatem równie ważna, jak trwałość struktury nawyków jednostki (Newcomb, 1950).

Zachowanie związane z rolą zależy przede wszystkim od pozycji społecznych, które ustanawia społeczeństwo. Według Lintona (1945) nawet w zupełnie nieskomplikowanych społeczeństwach istnieje co najmniej pięć rodzajów pozycji: 1) pozycje związane z wiekiem i płcią, 2) pozycje zawodowe, 3) pozycje prestiżowe (np. naczelnik, niewolnik), 4) pozycje rodzinne, szczepowe lub domowe oraz 5) pozycje w grupach opartych na „wspólnocie duchowej” czy wspólnych zainteresowaniach (np. członek orkiestry). Od osób zajmujących daną pozycję oczekuje się, że będą wypełniać swą rolę przez zachowywanie się w pewien sposób. Niektóre rodzaje zachowania są zalecane, niektóre – dozwolone, a niektóre – zabronione. Wyznaczona jednostce rola stawia jej kilka wymagań kategorycznych oraz szereg mniej stanowczych. Tak więc matka, jeśli ma wypełniać swą rolę, musi zapewnić swym dzieciom dostateczną ilość pokarmu, nie powinna traktować ich okrutnie ani znęcać się nad nimi, jednakże pozostawia się do jej uznania, jak często ma czytać swym dzieciom albo czy ma je posyłać na naukę religii.

Badanie zachowania związanego z rolą daje dobrą sposobność do studiowania osobowości, między innymi dlatego, że rola w pewnej mierze określa, jakie próbki zachowania należy badać. Na przykład, dla danej osoby jako matki istotne jest jej zachowanie w stosunku do dziecka, jako żony – zachowanie w stosunku do męża, jako pracodawcy – zachowanie w stosunku do pracownika. Możemy uważać socjometrię (s. 683) za pewien sposób oceny zachowania związanego z rolą, ponieważ sądy o danej jednostce wydaje się na podstawie jej uczestnictwa w jakiejś grupie społecznej