Przyjmując założenie, że zmianom przeciwstawiają się siły grupowe, postanowiono eksperymentować z zastosowaniem różnych metod interakcji grupowej, aby zmienić postawy w stosunku do nowego systemu. Jednej grupie nie pozwolono brać udziału w planowaniu zmian (tj. przejścia na nowe stanowiska pracy), drugiej grupie pozwolono brać udział za pośrednictwem przedstawicieli, wreszcie trzecia grupa w całości uczestniczyła w tych naradach. Rezultaty wykazały wyższość metody po- wszechnego udziału, jeśli chodzi o wytwarzanie przychylnej postawy wobec zmian (ryc 20-4) Grupa biorąca udział w planowaniu zmian za pośrednictwem przedstawicieli uzyskała wyniki pośrednie, startując po przeniesieniu na nowe stanowiska na niskim poziomie, lecz potem stopniowo pracowała coraz lepiej (Coch i French, 1948).

Ściśle związane ze wzrostem napięcia i niespokojnymi ruchami są stany wściekłości, które prowadzą do niszczenia i wrogich napaści. W opisywanym eksperymencie kopanie, bicie, łamanie i niszczenie występowały znacznie częściej po irustracji. W początkowej sytuacji swobodnej zabawy bicie i kopanie spostrzeżono tylko u pięciorga dzieci, natomiast w sytuacji frustracyjnej – u osiemnastu.

„Ja” jako przedmiot percepcji danej osoby jest doświadczeniem subiektywnym, a jednak nie jest całkiem niedostępne dla obiektywnych badań. Inwentarz osobowości, który poprzednio omawialiśmy, polega na opisywaniu siebie i można go uważać za pewien rodzaj sprawozdania dotyczącego postrzegania siebie. Wyniki inwentarza osobowości oblicza się jednakże zazwyczaj w stosunku do norm ustalonych na podstawie większej populacji i w ten sposób indywidualna odrębność wyników zostaje w pewnym stopniu zatuszowana.

Z punktu widzenia dynamicznej interpretacji osobowości zasadnicze znaczenie ma tu pogląd, że te trzy hipotetyczne części osobowości często są ze sobą w niezgodzie: ego odkłada na później przyjemności, które id chce mieć zaraz: superego walczy zarówno z id, jak i z ego, ponieważ nie biorą one pod uwagę kodeksu moralnego, który ono reprezentuje. Istnieje pewne niebezpieczeństwo związane z myśleniem o tych trzech hipotetycznych częściach osobowości jako o trzech osobach, walczących ze sobą w danym człowieku, jednakże ten podział, jeśli nie posuwać się do przesady, spełnia pożyteczną funkcję, zwracając uwagę na sprzeczne tendencje spotykane zwykle u tej samej osoby 5

Warunki życia nieuchronnie wystawiają na ciężkie próby naszą osobowość, chociaż mamy wiele sposobów na to, aby radzić sobie z pojawiającymi się problemami. Nasze motywy nie zawsze łatwo jest zaspokoić: są przeszkody, które trzeba pokonać, braki, które trzeba uzupełnić, alternatywy, między którymi trzeba wybierać. Nawet, jeśli pragnienia są możliwe do zrealizowania, często musi upłynąć wiele czasu, zanim zostaną spełnione, a to krzyżuje nasze plany: ilekroć zmierzające do celu nasze zachowanie napotyka utrudnienia w postaci jakiejś przeszkody, stajemy wobec konfliktu lub frustracji/ Zakres frustrujących sytuacji rozciąga się od drobnych przykrości do poważnych klęsk i rozczarowań. W przypadkach, w których ogarnia nas bezradność i brak nadziei, szczególnie ostro odczuwamy cały ciężar frustracji.

Skrajnym przypadkiem, stanowiącym sprawdzian koncepcji syndromu cech osobowości, jest przypadek, w którym kilka takich syndromów istnieje jednocześnie u tej samej osoby, tak że osoba ta raz zachowuje się zgodnie z jednym zintegrowanym wzorcem zachowania, a kiedy indziej – zgodnie z innym. Do klasycznych przypadków, opisanych w literaturze (np. Prince, 1906: Franz 1933), niedawno doszedł przypadek Eve White (Ewy Białej) z jej alternatywnymi osobowościami określanymi jako Eve Black (Ewa Czarna) i Jane (Janina) (Thigpen i Cleckley, 1954, 1957: Lancaster, 1958).

Według klasycznej psychoanalizy podstawowy schemat rozwoju polega na ewolucji impulsów seksualnych (instynktu czy popędu płciowego), przy czym uważa się, że pewne przemiany występują powszechnie. TabI, 17-3 ukazuje kolejne fazy, przez które zgodnie z tą teorią przechodzi człowiek, zanim osiągnie końcową, dojrzałą fazę genitalną – fazę normalnych stosunków seksualnych z płcią przeciwną. Popęd płciowy interpretowany jest dość szeroko. Trzy najwcześniejsze fazy rozwojowe – oralna, analna i falliczna, łącznie zwane pregenital- n y m i – nie mają żadnych celów reprodukcyjnych, lecz jedynie wyrażają źródła przyjemności osiąganej poprzez pobudzenia, które w pewnym sensie poprzedzają dojrzałą przyjemność seksualną. Znaczenie każdej z tych faz dla rozwoju osobowości polega na tym, że te wczesne doznania często ulegają różnym przekształceniom, zwłaszcza poprzez przemieszczenie. Teoria ta głosi np., że przyjemność z zatrzymywania odchodów przekształca się w przyjemność z zachowywania wszelkich wartościowych' przedmiotów. Proces ten jest zwany przemieszczeniem, ponieważ pewien przedmiot dostarczający zadowolenia zajmuje miejsce innego

Zmiany w decyzjach co do sposobu glosowania, które nastąpiły po obejrzeniu telewizyjnych dyskusji potiiędzy Kentiedyłni a Nixonem w czasie kampanii w 1960 r.: grupa 95 mieszkańców Nowego Jorku

Teorie uczenia się mają niektóre elementy wspólne z teoriami psychoanalitycznymi, ponieważ również kładą nacisk na doniosłość doświadczeń z wczesnego okresu rozwoju i na ślady wcześniejszych doświadczeń w późniejszych sposobach rozwiązywania problemów życiowych. Różnice pomiędzy tymi dwoma rodzajami teorii polegają głównie na tym, że zwolennicy teorii uczenia się pragną znaleźć specyficzne doświadczenia o charakterze nagradzającym lub karzącym, które kształtują rozwój, podczas gdy psychoanalitycy (zwłaszcza grupy o bardziej klasycznym nastawieniu) dążą do wyjaśnienia rozwoju w kategoriach pewnych uniwersalnych schematów, które powinny występować we wszystkich kulturach. Teorie te pokrywają się w takim stopniu, w jakim opisują one konkretną rzeczywistość.

Z apelowaniem do strachu często spotykamy się w oddziaływaniach perswazyjnych, takich jak odczyty o zdrowiu, rekolekcje religijne lub kampanie polityczne. Jak skuteczne są takie apele? W pewnym eksperymencie, w którym brali udział wszyscy uczniowie jednej z wyższych klas pewnej szkoły średniej w stanie Connecticut, posłużono się odczytem o higienie zębów ilustrowanym przeźroczami. Wygłoszono go w kilku wersjach, przy czym w różnym stopniu odwoływano się do strachu (Janis i Feshbach, 1953).

Psychologia społeczna jako nauka ma aspekty zarówno „czyste”, jak i stosowane. Jako nauka czysta zajmuje się takimi problemami, jak: wpływ kultury na rozwój osobowości, motywy społeczne, język i przekazywanie informacji, wpływ grupy na dokonania jednostki, identyfikacja, naśladownictwo i odgrywanie roli. Tematy te potraktowaliśmy jako część psychologii ogólnej, do której w istocie rzeczy należą. Jako nauka stosowana, psychologia społeczna zajmuje się badaniem istniejących postaw i upodobań oraz czynników, które na nie wpływają. Oddział Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego tzw. „Towarzystwo Badań Psychologicznych nad Problemami Społecznymi {Society for the Psychological Study of Social Issues) interesuje się szczególnie usługami, jakie może oddać psychologia społeczna przy rozwiązywaniu palących problemów społecznych.